Politics 

Biyya guddatte kan akka Ameerikaa, Kanaadaa Awurooppaa, fi Awustiraaliyaa keessa jiraachuu fi hojjechuu barbaaddaa, yoo fedhii qabaattan STEM(Science, Technology, Engineering, and Math) barachuun filannoo qaroo ta’uu danda’a

faye

Biyya guddatte kan akka Ameerikaa, Kanaadaa Awurooppaa, fi Awustiraaliyaa keessa jiraachuu fi hojjechuu barbaaddaa, yoo fedhii qabaattan STEM(Science, Technology, Engineering, and Math) barachuun filannoo qaroo ta’uu danda’a

STEM (Saayinsii, teeknooloojii, injinariingii, fi herrega) .

STEM jechuun maali?

STEM sagantaa barnootaa barattoota sadarkaa tokkoffaa fi lammaffaa kolleejjii, barnoota digrii lammaffaa fi hojii damee saayinsii, teeknooloojii, injinariingii fi herrega (STEM) irratti qopheessuuf qophaa’eedha. STEM barumsa gosa barnootaa adda ta’een alatti sammuu gaaffii, sababeeffannaa loojikii fi dandeettii walta’iinsaa guddisuuf kan akeekedha.

Galmi sagantaalee STEM dhiyeessii hojjettoota teeknooloojii olaanaa gahumsa qaban Itoophiyaa. keessatti guddisuu, kalaqa cimsuu, sadarkaa dorgommii biyyattiin sadarkaa addunyaatti qabdu fooyyessuu fi guddina dinagdee cimsuu dha. STEM jalqaba bara 2000moota keessa gabaasawwan hedduu maxxanfamuu isaanii hordofee barbaachisummaa argate. Gabaasni bara 2005 Akkaadaamiiwwan Saayinsii, Injinariingii fi Qoricha Biyyaalessaa irraa argame tokko mata duree “Rising Above the Gathering Storm” jedhuun barbaachisummaa hojiiwwan saayinsii fi teeknooloojii kalaqa guddisuu, rakkoo hawaasaa furuu fi badhaadhina Amerikaa eeguu keessatti cimsee ibseera.

Ministeerri Barnootaa Kutaa Meeriilaandii bara 2012 hiika STEM kan istaandaardii shaakala ykn ogummaa sagantaa STEM keessatti barbaachisan torban armaan gadii of keessatti hammate qopheesse:

Barbaachisummaa STEM

  • qabiyyee barachuu fi hojii irra oolchuu
  • qabiyyee walitti makuu
  • odeeffannoo hiikuu fi dabarsuu
  • gaaffii irratti bobba’uu
  • sababeeffannaa loojikii irratti bobba’uu
  • akka gareetti tumsuu
  • teeknooloojii sirnaan hojiirra oolchuu

STEM barnoota olaanoo keessatti barattoonni akka yaada murteessan barsiisa, hojiif isaan qopheessa, ogeessota gosoota saayinsii hunda keessatti hojjechuun rakkoolee qormaata ta’an furuu danda’an uuma.

STEM gosoota barnootaa hedduu walitti fiduun barattoonni beekumsa ogummaa qaxxaamuraa fayyadamuun rakkoo furuuf leenjisa. Dabalataanis barattoonni STEM fe’umsa koorsii cimaa fi adda addaa fudhachuun naamusa hojii cimaa horatu.

Sagantaawwan STEM mala barachuu hojjechuun ni jajjabeessa. Barattoonni pirojektoota addunyaa dhugaa bu’aa addunyaa dhugaa qaban irratti hirmaatu. Fakkeenyaaf, barattoonni yeroo baay’ee sagantaa qorannoo yunivarsiitii irratti hirmaatu. Malli kun barattoonni akka baratan kan taasisu yoo ta’u, guddina teeknooloojii amma mul’achaa jiruu fi qorannoo bu’uuraa keessattis gahee guddaa akka fudhatan kan taasisudha.

Yuunivarsiitiiwwan sagantaa STEM keessummeessanis akkasuma fayyadamoo ta’u. Teeknooloojiiwwan haaraa sagantaaleen kun maddisiisan irraa liqii fi galii argatu. Fakkeenyaaf, Yuunivarsiitiin Minisootaa bara 2022tti sagantaa qophii qoricha farra vaayirasiitiif oolu maallaqaan gargaaruuf Inistiitiyuutii Biyyaalessaa Alarjii fi Dhukkuboota Daddarboo irraa Doolaara miiliyoona 66 argateera -19 weerara dhibee.

Hojjettoota dandeettii STEM qaban qabaachuun dinagdee Itoophiyaa. kan guddisu yoo ta’u, biyyattiin sadarkaa addunyaatti akka dorgomtu gargaara. 

Fakkeenya ogummaa STEM, damee fi mindaa

Hojiin damee STEM hojii irratti hundaa’uun ogummaa adda addaa kan barbaadu yoo ta’u, irra caalaan isaanii yaada qeeqaa fi dandeettii rakkoo furuu kan barbaadan ta’us.

Sababoota muummee damee STEM irratti fudhachuuf yaaduu

Muummee STEM ilaaluuf sababoonni hedduun jiru. Isaan keessaa muraasni kanneen armaan gadiiti:

Dirree qo’annoo qormaataa. Barattoonni dirree qo’annoo bobba’aa isaan qormaata ta’e yoo barbaadan, STEM karaa itti deemanidha.

Hojii kaffaltii olaanaa qabu. STEM barattootaaf carraa hojii kaffaltii olaanaa qabu ni kenna. Bara 2021tti Biiroon Istaatistiksii Hojjetaa hojiiwwan STEM hojiiwwan hundaaf giddugaleessa biyyaalessaa wajjin wal bira qabamee yoo ilaalamu mindaa giddugaleessaa waggaa dachaa lama jechuun ni danda’ama jedhee argateera.

Jijjiirama fidaa. STEM barattoonni meeshaalee rakkoolee addunyaa dhugaa irratti of hojiirra oolchuu fi rakkoolee sanaaf furmaata kalaqaa akka qopheessan ni kenna.

Imaluu. Muummeewwan STEM yeroo baayyee sagantaalee barnoota biyya alaa kan barattoonni biyya alaa akka imalan, akka baratan fi tarii akka hojjetan dandeessisu qabu.

Nageenya hojii. Dandeettiin STEM hojiiwwan hedduu keessatti kan barbaadamu yoo ta’u, hojiiwwan hunda keessatti haala gaariin hiikuu danda’a. Muummeewwan STEM irra caalaan isaanii dandeettii rakkoo furuu fi yaada qeeqaa cimaa kan barbaadan yoo ta’u, kunis hojii kamiyyuu keessatti jechuun ni danda’ama.

Fakkeenya muummeewwan STEM

Naannoowwan barnootaa gurguddoon STEM muummee kolleejjii kamiyyuu damee saayinsii, teeknooloojii, injinariingii ykn herregaa ta’uu danda’u. Kana jechuun, kolleejjiiwwan dhuunfaa kaarikulamii isaanii keessatti maaltu akka STEMtti lakkaa’amu irratti hiika adda addaa qabu.

Naannoowwan qo’annoo armaan gadii akkaataa idileetti sagantaalee STEM ti:

  • saayinsii kompiitaraa
  • elektirooniksii fi dameewwan teeknooloojiin walqabatan biroo
  • injinariingii
  • herrega barnoota
  • saayinsii uumamaa, fiizikaalaa fi jireenyaa

Yeroo baayyee muummeewwan armaan gadii akka STEMtti hammatamu:

  • Herrega irratti
  • Antiroopooloojii
  • Dinagdee
  • Qoricha
  • Narsii ta’uu
  • Saayinsii siyaasaa
  • Saayikoloojii
  • Saayinsii hawaasaa

Ministeerri Nageenya Biyya keessaa tarree muummeewwan STEM kan qabatu yoo ta’u, yeroo yeroon haaromsa. Akka DHS jedhutti, dirree STEM kan kutaa barnootaa ramaddii Sagantaa Barnootaa taksonomii keessatti hammatame yoo ta’u, injinariingii, saayinsii baayoloojii, herrega, saayinsii fiizikaalaa ykn damee kanaan walqabatu of keessaa qaba.

Comments

comments

Related posts